Η Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια ζητά αλλαγές στους Ευρωπαϊκούς κανόνες για την έρευνα και τη διάσωση και δημόσια έρευνα για τους θανάτους στη Μεσόγειο
[Μετάφραση στα ελληνικά από το πρωτότυπο στα αγγλικά εδώ: Ombudsman calls for changes to EU search and rescue rules and a public inquiry into deaths in Mediterranean.]
Αυτεπάγγελτη έρευνα της Ευρωπαίας Διαμεσολαβήτριας για το ρόλο του Frontex στις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης κατέδειξε ότι οι ισχύοντες κανόνες εμποδίζουν τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής να συμμορφωθεί πλήρως με τις υποχρεώσεις του στον τομέα των θεμελιωδών δικαιωμάτων, και τον καθιστούν τόσο εξαρτημένο από τα κράτη μέλη ώστε να μην μπορεί να δράσει όταν σκάφη που μεταφέρουν μετανάστες βρίσκονται σε κίνδυνο.
Η έρευνα ξεκίνησε από τη Διαμεσολαβήτρια Emily O’Reilly μετά την τραγωδία της Adriana τον Ιούνιο του 2023, που οδήγησε στον πνιγμό πάνω από 600 ανθρώπων ανοιχτά των ακτών της Ελλάδας. Σύμφωνα με έγγραφα που ελέγχθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας, ο Frontex προσφέρθηκε σε τέσσερις διαφορετικές περιπτώσεις να βοηθήσει τις ελληνικές αρχές παρέχοντας αεροπορική επιτήρηση της Adriana αλλά δεν έλαβε καμία απάντηση. Οι ισχύουσες διατάξεις είχαν ως αποτέλεσμα ο Frontex να μην μπορεί να κατευθυνθεί στο χώρο της Adriana σε κρίσιμες περιόδους χωρίς την άδεια των ελληνικών αρχών.
Ως εκ τούτου, ο Frontex βρέθηκε στην τοποθεσία της Adriana μόνο δύο φορές – μία φορά για λίγο με αεροπλάνο, δύο ώρες μετά την πρώτη ειδοποίηση των ιταλικών αρχών για την Adriana, και στη συνέχεια 18 ώρες αργότερα, με ένα drone, αφού το σκάφος είχε ήδη βυθιστεί.
Η έρευνα έδειξε επίσης ότι ο Frontex δεν διαθέτει εσωτερικές κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά με την έκδοση εκτάκτων σημάτων (π.χ. κλήσεις Mayday), και ότι δεν διασφαλίζεται ότι οι παρατηρητές θεμελιωδών δικαιωμάτων του Frontex συμμετέχουν επαρκώς στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τις ναυτικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.
Η Διαμεσολαβήτρια ζήτησε από τον Frontex να αντιμετωπίσει αυτές και άλλες ελλείψεις.
Ανέφερε επιπλέον ότι, όταν υπάρχουν ευρύτερες ανησυχίες για παραβιάσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων από ένα κράτος μέλος, ο Frontex θα πρέπει να εξετάσει κατά πόσο έχει επιτευχθεί το κατώτατο όριο που θα του επέτρεπε να τερματίσει επίσημα τις δραστηριότητές του με το εν λόγω κράτος μέλος.
«Θα πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί ένα σκάφος που χρειαζόταν τόσο προφανώς βοήθεια δεν έλαβε ποτέ αυτήν τη βοήθεια παρά το γεγονός ότι μια υπηρεσία της ΕΕ, οι εθνικές αρχές δύο κρατών μελών, η κοινωνία των πολιτών και ιδιωτικά σκάφη γνώριζαν για την ύπαρξή του.
Γιατί αναφορές για την υπερπληρότητα του σκάφους, την ορατή απουσία σωσιβίων, για παιδιά στο πλοίο, και για πιθανούς θανάτους, απέτυχαν να οδηγήσουν σε έγκαιρες προσπάθειες διάσωσης που θα μπορούσαν να είχαν σώσει εκατοντάδες ζωές,” δήλωσε η Emily O’Reilly.
«Ο Frontex περιλαμβάνει τον όρο ‘ακτοφυλακή’ στο όνομά του, αλλά η ισχύουσα εντολή και αποστολή του σαφώς υπολείπονται αυτού. Αν ο Frontex έχει καθήκον να βοηθήσει στη διάσωση ζωών στη θάλασσα, αλλά τα εργαλεία του είναι ανεπαρκή, τότε αυτό είναι σαφώς ζήτημα για τους νομοθέτες της ΕΕ».
«Υπάρχει προφανής ένταση μεταξύ των υποχρεώσεων του Frontex στον τομέα των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του καθήκοντός στήριξης των κρατών μελών στη διαχείριση των συνοριακών ελέγχων.»
«Η συνεργασία με εθνικές αρχές, όταν υπάρχουν ανησυχίες για το αν εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους όσον αφορά την έρευνα και τη διάσωση, κινδυνεύει να καταστήσει την ΕΕ συνένοχη σε ενέργειες που παραβιάζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα και κοστίζουν ζωές.”
Γενικά συμπεράσματα – δημόσια έρευνα για τους θανάτους στη Μεσόγειο Θάλασσα
Πέρα από την έρευνα και τις προτάσεις που αφορούν τον Frontex, η Διαμεσολαβήτρια κατέληξε σε συμπεράσματα για ευρύτερα συστημικά ζητήματα. Eπισήμανε ότι ενώ ο Ελληνικός Συνήγορος του Πολίτη ερευνά τις ενέργειες της ελληνικής ακτοφυλακής, δεν υπάρχει μηχανισμός λογοδοσίας σε επίπεδο ΕΕ που θα μπορούσε να διερευνήσει ανεξάρτητα τον ρόλο των ελληνικών αρχών, τον ρόλο του Frontex και τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία έχει την ευθύνη για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τις διατάξεις περί θεμελιωδών δικαιωμάτων των Συνθηκών της ΕΕ.
Κάλεσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συστήσουν μια ανεξάρτητη εξεταστική επιτροπή για την αξιολόγηση των λόγων των μεγάλων αριθμών θανάτων στη Μεσόγειο και να αντλήσουν διδάγματα από το ναυάγιο της Adriana.
«Σχεδόν οκτώ μήνες μετά το περιστατικό της Adriana, δεν έχουν γίνει αλλαγές προκειμένου να αποτραπεί η επανάληψη τέτοιου περιστατικού», ανέφερε η Επίτροπος.
